Vanaf april 1941 voerde de Duitse bezetter in Nederland het persoonsbewijs in, dit is een persoonsdocument dat iedere Nederlander vanaf 15 jaar oud ten alle tijden bij zich moest dragen. Op het persoonsbewijs stond alle informatie, van je naam tot aan je woonadres.
Persoonsbewijs van een Hilversumse burger. Collectie Hilversum in de Oorlog.
Regels
Er waren regels verbonden aan het persoonsbewijs. Deze regels staan uitgelegd op een inlegvel die in het persoonsbewijs werd gedaan bij uitgifte.
Administratie
Persoonsbewijzen waren allemaal gebonden aan individuele gemeenten, ze werkten met gemeente codes. De gemeentecode van Hilversum was H 78. Daarnaast heeft ieder persoonsbewijs zijn eigen nummer.
Op elk persoonsbewijs stonden twee dezelfde vingerafdrukken van de rechter wijsvinger. Een van de afdrukken werd geplaatst op het persoonsbewijs en de andere op de pasfoto, over de pasfoto werd vervolgens een zegel geplaatst. Men kon zo de pasfoto niet meer vervangen want dan zou de zegel verbroken worden. Dit maakte het persoonsbewijs ongeldig.
Omdat er veel mensen zijn ondergedoken in de loop van de oorlog had de bezetter in 1943 een controle zegel ingevoerd. Elke burger met een persoonsbewijs moest naar het distributiekantoor om daar zijn persoonsbewijs te laten contoleren om zo een controle zegel te bemachtigen. Zonder deze zegel was het persoonsbewijs geen geldig document.
Tijdelijk persoonsbewijs van een Hilversumse vrouw uitgegeven in Mei 1944. Collectie Hilversum in de Oorlog.
Persoonsbewijs verloren
Het kwam wel eens voor dat iemand zijn persoonsbewijs kwijt was, of gestolen werd. Op het plaatselijke politiebureau kon je tijdelijk een vervanging krijgen tot je een nieuw persoonsbewijs kon halen.
Wanneer men een persoonsbewijs verloren was kregen ze op het volgende exemplaar een aantekening met ''2de exemplaar'' om zo verduistering van meerdere persoonsbewijzen te voorkomen. Ook moest men het dubbele tarief betalen voor het tweede persoonsbewijs.
Persoonsbewijs met aantekening ''2e exemplaar''. Collectie Hilversum in de Oorlog
Verzet
Ter vervalsing is het persoonsbewijs heel secuur gemaakt, van watermerken tot zegels. Het verzet heeft op meerdere plaatsen in het land kantoren overvallen waar lege persoonsbewijzen met zegels lagen, zo konden ze de persoonsbewijzen vervalsen, om zo bijvoorbeeld Joodse burgers Nederlandse namen te geven met andere adressen. Ook werden persoonsbewijzen vervalst voor verzetsmensen zodat ze onder een valse naam diverse terreinen of gebouwen konden betreden.
Ongebruikt persoonsbewijs uit 's Graveland, buitgemaakt door het verzet in 1944. Collectie Hilversum in de Oorlog
Joodse persoonsbewijs van Chejwet Litman, een Poolse Jodin die in Nederland woonde. Collectie M. De Die Le Clercq (persoonsbewijzen.nl)
Joden
In januari 1942 moesten alle Joodse mensen een grote J stempel op de voor- en achterkant van hun persoonsbewijs laten stempelen. Dit was verordonneerd door SS-Obergrüppenführer en politiechef Hans Rauter. Zo werd het de Duitsers makkelijker gemaakt om Joden te indentificeren voor deportaties.
Chejwet Litman
Mevrouw Litman was een Pools Joodse vrouw die in de jaren 30 met haar gezin naar Nederland is verhuisd. Op 15 februari 1945 is ze met haar man en drie kinderen vanuit kamp Westerbork op transport naar het concentratiekamp Bergen Belsen gezet, hier kwamen ze een dag later aan. Op 25 april 1945 werd het concentratiekamp bevrijd door de Britten. Heel het gezin heeft het overleefd. Na de oorlog zijn ze terug gekomen naar Amsterdam.
Voor meer informatie met betrekking tot de anti-Joodse maatregelen, volg de volgende link: Antisemitische maatregelen
Kleykamp
Alle persoonlijke informatie moest worden opgeslagen, dit gebeurde in het Centrale Bevolkingsregister, dit was gevestigd in de villa Kleykamp aan de Scheveningseweg in Den Haag. Het Centrale Bevolkingsregister maakte het werk van het verzet lastig, wanneer de bezetter een persoonsbewijs moest controleren kon hij dit opvragen in het Centrale Bevolkingsregister. Bij een vervalsing kwamen ze er dus gelijk achter.
Om het verzet te helpen heeft de RAF informatie vervaardigd over de locatie en op 11 april 1944 wisten ze de villa Kleykamp te bombarderen waardoor veel informatie over personen verdwenen is.
Tijdens en na dit bombardement vlogen alle persoonsdocumenten door de lucht en raakte verspreid over de regio. Burgers werden verteld dat het zeer illegaal was om de persoonsdocumenten te stelen, toch hebben sommige burgers dit gedaan. Onderstaand is een van deze persoonsdocumenten te zien, van een burger uit Vinkeveen.
Persoonsdocument uit villa Kleykamp van een burger uit Vinkeveen. Collectie Hilversum in de Oorlog.
Na het bombardement moest de bezetter weer hun archief opbouwen. Elke gemeente werd gevraagd of ze hun inwoners zich weer wilde laten aanmelden om het archief completer te maken. Maar gezien de oorlogssituatie in 1944 was er uiteraard veel minder succes.
Accessoires bij het Persoonsbewijs
Om je persoonsbewijs goed op te bergen tegen beschadiging gaf de staat ook omhulsels voor het persoonsbewijs uit. Ook zijn er een aantal omhulsels gemaakt door private bedrijven of door handige burgers. Onderstaand zijn drie voorbeelden.
Voorbeelden van persoonsbewijs hoezen. Collectie Hilversum in de Oorlog
Ongebruikte poster voor aanmeldingsplicht ten behoeve van de bevolkingsregisters. Collectie Hilversum in de Oorlog.
Reactie plaatsen
Reacties